Oto nasz "alfabet" systemu kaucyjny w Polsce.
1 października 2025 – start systemu kaucyjnego w Polsce
Zgodnie z prawem, system kaucyjny w Polsce musi wystartować 1 października 2025 roku. Od tego dnia wszystkie punkty handlowe o powierzchni powyżej 200 mkw. będą miały obowiązek odbierać od konsumentów opakowania kaucyjne. Mniejsze sklepy będą mogły dobrowolnie dołączyć do systemu.
– Pierwsze miesiące po starcie będą kluczowe, ponieważ klienci zaczną poszukiwać miejsc, gdzie mogą zwrócić opakowania. To moment, w którym efektywna i nowoczesna technologia może mieć istotny wpływ na ich wybory dotyczące miejsc zakupów, a także przynieść wymierne korzyści środowisku poprzez realizację celów zbiórki – uważa Konrad Robak, dyrektor zarządzający Tomra Collection Polska.
Systemowi kaucyjnemu podlegają tylko trzy rodzaje opakowań:
- butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do 3 l,
- puszki metalowe o pojemności do 1 l,
- butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 l.
Warto pamiętać, że opakowania nie mogą być zgniecione oraz muszą być odpowiednio oznaczone. O tych i innych zasadach systemu kaucyjnego w Polsce dowiesz się z poniższego alfabetu systemu.
A jak automatyczna czy ręczna zbiórka
Opakowania podlegające kaucji mogą być przyjmowane na dwa sposoby. Może to być automatyczna zbiórka za pomocą tzw. butelkomatów (inne nazywy: recyklomat, zwrotomat, RSV), ale część sklepów będzie realizować zbiórkę ręczną.
Zbiórka manualna polega na przyjmowaniu opakowań przez pracownika sklepu. Ma on obowiązek zarejestrować opakowanie za pomocą czytnika lub skanera w punkcie kasowym, a następnie umieścić w odpowiednim pojemniku lub worku odbieranym później przez operatora. Zbiórka ręczna wymaga niższych nakładów początkowych. Jednak z doświadczeń innych krajów, w których działa system kaucyjny wynika, że konsumenci chętniej wybierają sklepy, w których mogą oddać opakowania za pomocą recyklomatu. Tam też robią swoje zakupy. To oznacza, że mniejsze sklepy ze zbiórką ręczną mogą potencjalnie stracić na konkurencyjności.
Natomiast automatyczna zbiórka odbywa się za pomocą butelkomatów. Dzięki nim zwroty pojemników po napojach są szybsze i bardziej wydajne dla sprzedawcy detalicznego i konsumenta. Klient umieszcza zużyte butelki i puszki w recyklomacie, a on samodzielnie skanuje opakowania, sortuje je i dokonuje zwrotu kaucji. Ta najczęściej odbywa się w formie kuponu do zrealizowania w kasie sklepu.
Przeczytaj więcej na ten temat w artykule: Zbiórka manualna a automatyczna – którą wybrać?
B jak butelkomat
Maszyny RVM (z ang. reverse vending machines), najczęściej są nazywane butelkomatami lub recyklomatami, służą do automatycznego zbierania opakowań na napoje. Różnią się wielkością i wymiarami oraz oprogramowaniem. Dobry automat jest w stanie samodzielnie zweryfikować zgodność opakowania z systemem i odrzucić nieprawidłowe pojemniki. W ten sposób minimalizuje ryzyko zanieczyszczeń w systemie kaucyjnym niejako już u źródła.
– Wszystko, co musi zrobić konsument, to włożyć opróżnione pojemniki do recyklomatu, nacisnąć przycisk potwierdzający, że włożył już wszystkie pojemniki, a następnie recyklomat wydrukuje paragon z obliczoną wartością zwrotu. Butelkomaty muszą szybko i dokładnie identyfikować opakowania poddawane recyklingowi. W praktyce oznacza to, że w trakcie całego procesu mamy możliwość śledzenia liczby oraz rodzaju pojemników. Dzięki temu możliwe jest m.in. wypłacanie konsumentowi kaucji. Ten system zapewnia również przyjmowanie do recyklingu tylko pojemników kwalifikujących się do zbiórki na zasadach lokalnego systemu kaucyjnego – wyjaśnia działanie butelokomatów Tomra Collection Polska.
C jak cele systemu kaucyjnego
Za systemem kaucyjnym kryją się dość istotne i dokładnie określone cele. Nasze prawo oraz Dyrektywa SUP wskazuje, że przedsiębiorstwa wprowadzające napoje są zobowiązane osiągnąć określone poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych w ramach systemu – do 77 proc. od 2025 roku oraz aż do 90 proc. od 2029 roku.
W przypadku butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych przedsiębiorstwa wprowadzające są zobowiązane do zapewnienia, aby opakowania te, włącznie z ich zakrętkami i wieczkami, zawierały udział wagowy wynoszący co najmniej:
- od 2025 r. – 25 proc. tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu;
- od 2030 r. – 30 proc. tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu.
Niewywiązanie się z tych obowiązków będzie skutkowało koniecznością zapłaty opłaty produktowej.
D jak dyrektywa SUP
Dyrektywa SUP (Single-Use Plastic) to „matka” systemu kaucyjnego. Dyrektywa została przyjęta w maju 2019 roku i ma na celu ograniczenia użycia produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Ale jednym z jej celów jest także zwiększenie recyklingu opakowań po napojach. O czym więcej w sekcji: Cele systemu kaucyjnego.
E jak edukacja o systemie kaucyjnym
Jak do tej pory nie było szerszej kampanii edukacyjnej w zakresie systemu kaucyjnego. A za takie działania powinni odpowiadać operatorzy systemu oraz rząd. Jak na razie konsumenci, jak i inni uczestnicy systemu mogą znaleźć informację na stronach internetowych resortu środowiska i niektórych operatorów.
Brak szerokiej akcji promującej system kaucyjny przekłada się także na wiedzę o systemie. Z badań PMR Market Expert by Hume‘s Institute wynika, że 63 proc. Polaków słyszało o nadchodzących zmianach. Ale już wśród osób w wieku 18-24 lata zaledwie połowa z nich.
Jeszcze gorzej jest z wiedzą na temat tego jakie opakowania podlegają zwrotom w ramach systemu kaucyjnego. O tym, że system kaucyjny obejmuje następujące opakowania wie:
- butelki PET – 88 proc. badanych;
- szklane butelki po piwie – 60 proc. badanych;
- puszki aluminiowe – 53 proc.
Co gorsze, część respondentów chce do butelkomatów wrzucać opakowania, które w ogóle nie powinny się tam znaleźć. Z tych samych badań wynika, że aż 12 proc. respondentów liczy, że dostanie kaucje za kartony po mleku czy sokach. Kolejne 8 proc. myśli, że może oddać do butelkomatu plastykowe kubeczki po jogurcie.
F jak finansowanie systemu kaucyjnego
Jak podaje Ministerstwo Klimatu i Środowiska, zgodnie z zasadą rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), spółki wprowadzające napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym mają obowiązek finansować system kaucyjny.
Oznacza to, że podmioty wprowadzające napoje będą ponosić koszty związane m.in. ze zbiórką, odbieraniem i transportem opakowań i odpadów czy prowadzeniem ewidencji i rozliczaniem kaucji. System będzie dodatkowo finansowany z niezwróconej kaucji oraz ze sprzedaży materiałów pochodzących z recyklingu.
Polska Izba Handlu obawia się jednak, że działania operatorów systemu kaucyjnego i ich propozycje handling fee doprowadzą do sytuacji, że to handel będzie częściowo finansować system kaucyjny.
H jak handling fee kością niezgody w systemie kaucyjnym
Handling fee jest to opłata, którą operatorzy systemu kaucyjnego wypłacają sklepom za zbiórkę. Ma to być swego rodzaju rekompensata za poniesione nakłady (na butelokmat lub wynagrodzenie dla pracownika) oraz poświęcenie przestrzeni na zbieranie butelek i innych opakowań.
Polska Izba Handlu zwraca uwagę, że operatorzy, którzy już otrzymali pozwolenie na funkcjonowanie, oferują sklepom stawkę na poziomie od 3 do 10 groszy za każdą butelkę PET w zbiórce ręcznej i 10-12 groszy przy zbiórce automatycznej. Jednak zdaniem przedstawicieli Izby realne koszty obsługi systemu w sklepach powodują, że kwoty te powinny być o 50-70 proc. wyższe, aby zbiórka się bilansowała.
– Wszelkie próby przerzucenia tych kosztów na jednostki handlowe, wynikające z zapisów proponowanych umów, są jawnym obejściem przepisów Ustawy opakowaniowej – uważa Maciej Ptaszyński, prezes Polskiej Izby Handlu.
Więcej na ten temat w artykule: System kaucyjny przyniesie sklepom straty?
K jak kaucja - za co i ile?
Kaucja jest to określona kwota pieniężna pobierana podczas sprzedaży wybranych napojów w opakowaniach i zwracana w momencie zwrotu opróżnionego opakowania po napoju.
Kaucję będzie można odebrać przy zwrocie opakowania. Co ważne, będzie można ją odzyskać wyłącznie za opakowania oznakowane logo systemu kaucyjnego w kwocie:
- za butelki PET o pojemności do 3 litrów – 50 groszy;
- za puszki metalowe o pojemności do 1 litra – 50 groszy;
- za butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra – 1 zł.
Kaucja będzie pobierana i zwracana konsumentom przez sklepy detaliczne lub butelkomaty.
L jak logo systemu kaucyjnego
Opakowania objęte systemem kaucyjnym będą odpowiednio oznakowane – logotypem systemu kaucyjnego. Nie będzie można odebrać kaucji za opakowania bez logotypu.
Opakowania bez odpowiedniego oznakowania powinny trafić do pojemników lub worków oznaczonych jako tworzywa sztuczne lub szkło.
M jak małe sklepy a system kaucyjny
Małe sklepy, czyli placówki o powierzchni poniżej 200 mkw., nie muszą przyjmować wszystkich opakowań jednorazowych objętych systemem kaucyjnym.
Jednocześnie zgodnie z prawem, jeśli mały sklep oferuje swoim klientom napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, wówczas jego obowiązki zależą od rodzaju opakowania:
- jeśli sprzedaje napoje w butelkach PET i puszkach – jest obowiązany do uczestniczenia w systemie kaucyjnym co najmniej w zakresie pobierania kaucji oraz może uczestniczyć w tym systemie w zakresie zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych;
- jeśli sprzedaje napoje w butelkach szklanych wielokrotnego użytku – jest obowiązany do uczestniczenia w systemie kaucyjnym co najmniej w zakresie pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań.
– Możliwość zwrotu opakowania i otrzymania kaucji to dodatkowa szansa dla małych sklepów na przyciągnięcie konsumentów. Włączenie się do systemu, mimo że dobrowolne, może stać się praktycznym narzędziem budowania lojalności i przewagi konkurencyjnej, szczególnie w lokalnym otoczeniu – uważa Konrad Robak, dyrektor zarządzający Tomra Collection Polska.
W jego opinii, właściciele małych sklepów często wykazują dużą otwartość i zaangażowanie, ale jednocześnie mierzą się z szeregiem praktycznych wyzwań, takich jak potrzeba dotarcia i wybrania odpowiedniego operatora, ograniczona przestrzeń, logistyka zwrotów, dodatkowe obowiązki administracyjne czy potrzeba przeszkolenia personelu.
– Dlatego tak ważne jest, by system wdrażany był z odpowiednim wsparciem, a mały handel mógł liczyć na partnerów, którzy pomogą przejść przez ten proces sprawnie i bez zbędnego obciążenia – dodaje Konrad Robak.
N jak nieodebrana kaucja
Co stanie się z nieodebraną kaucją? Jeżeli konsument nie odbierze swojej kaucji, wówczas środki z niej trafiają do operatora systemu. Zostaną przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego.
O jak operator systemu kaucyjnego, czyli podmiot reprezentujący
Operator sytemu kaucyjnego nazywany jest też podmiotem reprezentującym. Nazwa ta nie jest przypadkowa, bowiem operatorzy reprezentują w systemie kaucyjnym podmioty wprowadzający napoje w opakowaniach. Jednak operator jest ważnym partnerem dla wszystkich uczestników systemu kaucyjnego, w tym również dla sklepów oraz konsumentów.
Operatorzy systemu kaucyjnego odpowiadają za:
- zorganizowanie sieci zbiórki opakowań po napojach w każdej gminie. Dotyczy to punktów zarówno w sklepach obowiązkowo uczestniczących w systemie, jak i w małych sklepach, które dobrowolnie przyłączą się do systemu. Operatorzy mają też obowiązek zapewnić sprawny i terminowy odbiór opakowań i odpadów opakowaniowych z jednostek handlu detalicznego i hurtowego oraz innych punktów zbiórki;
- zarządzanie finansami systemu - w praktyce oznacza to rozliczanie pobieranych i wypłacanych kaucji z producentami i sklepami, rozliczanie opłat manipulacyjnych ze sklepami (handling fee);
- pozyskanie i prowadzenie bazy danych kodów kreskowych wszystkich produktów uczestniczących w systemie. Jest to niezbędne, aby zarówno butelkomaty, jak i ręczne skanery mogły automatycznie zidentyfikować czy dane opakowanie powinno uczestniczyć w obiegu systemu kaucyjnego;
- prowadzenie działań komunikacyjnych, marketingowych i edukacyjnych.
Do połowy lipca 2025 roku Minister Klimatu i Środowiska udzielił zezwolenia prowadzenie systemu kaucyjnego siedmiu podmiotom:
- Krajowy System Kaucyjny Zwrotka;
- "PolKA" operator systemu kaucyjnego not for profit;
- OK Operator Kaucyjny;
- Eko-Operator;
- Reselekt;
- Kaucja.pl – Krajowy System Kaucyjny;
- Polski System Kaucyjny.
O jak opłaty (kary) produktowe
Producenci, importerzy i właściciele marek, którzy nie wejdą do systemu kaucyjnego, będą ponosić kary. Są to tzw. opłaty produktowe. Będą one liczone od kilograma niezebranego materiału z rynku.
Jeśli wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje, który przystąpił do systemu kaucyjnego, nie uzyska minimalnego poziomu zbierania odpadów, wówczas wprowadzający oraz operator systemu kaucyjnego, do którego ta spółka należy, będą musieli uiścić opłaty produktowe w wysokości po 50 proc. każdy.
Natomiast w przypadku, gdy podmiot wprowadzający napoje nie przystąpi do systemu kaucyjnego, wówczas opłata produktowa od niego będzie naliczona jako 3-krotność stawki bazowej.
P jak paragon za napoje a zwrot kaucji
Jak podkreśla resort środowiska, system kaucyjny jest bezparagonowy. Oznacza to, że każdy konsument mający opakowanie objęte systemem kaucyjnym może je oddać w dowolnym punkcie zbiórki bez okazania dowodu zakupu.
Natomiast dla sklepu, który przystąpi do systemu kaucyjnego oznacza to, że punkt ten będzie odbierał od klientów każde z opakowań objętych systemem, również te bez paragonu.
R jak rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP) a system kaucyjny
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP) to system, w którym producent bierze odpowiedzialność organizacyjną lub finansową za cykl życia produktu, co oznacza jego partycypację w kosztach zagospodarowania odpadu opakowaniowego — selektywnej zbiórki, sortowania i recyklingu.
System kaucyjny, który od października będzie obowiązywał w Polsce, to tylko jedno z narzędzi do realizacji ROP. Poprzez system kaucyjny zebrane będą jedynie butelki PET o pojemności do 3 litrów, puszki metalowe o pojemności do 1 litra oraz butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra.
Poza systemem kaucyjnym pozostają m.in. kartony po sokach czy większość opakowań do produktów mleczarskich.
S jak system kaucyjny w Polsce na tle Europy
System kaucyjny w Polsce będzie 19. systemem w Europie. Rozwiązania wprowadzane w naszym kraju to pewnego rodzaju połączenie metod, które już obowiązują w Niemczech oraz w krajach nordyckich.
To, co w znacznym stopniu odróżnia polski system kaucyjny od rozwiązań skandynawskich, to chociażby zdecentralizowanie systemu. W Polsce będzie wielu operatorów, podczas gdy w większości krajów występuje jeden operator.
Z jak zwrot kaucji za opakowania na napoje
Kaucję będzie można odzyskać wyłącznie za opakowania oznakowane logo systemu kaucyjnego w kwocie:
- za butelki PET o pojemności do 3 litrów – 50 groszy;
- za puszki metalowe o pojemności do 1 litra – 50 groszy;
- za butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra – 1 zł.
Kaucja będzie pobierana i zwracana konsumentom przez sklepy detaliczne lub butelkomaty. Przy zwrocie nie będzie wymagany paragon.
